Een model voor Assessment in de spelend leren pedagogiek
Uitgewerkt door: Ineke Oenema-Mostert
In de Verenigde Staten is de kindergarten, de kleuterschool groep 2, heel lang gezien als een tijd om de ontwikkeling van kinderen te bevorderen en een rijke omgeving te bieden waar jonge kinderen op eigen initiatief konden deelnemen aan verkenningen en ontdekkingen. In de loop der tijd verschoof deze visie naar steeds meer voorgeschreven ontwikkeling- en domeinspecifieke leerverwachtingen en leerdoelen. Sinds het begin van de jaren negentig worden op alle onderwijsniveaus, inclusief de kleuterschool, domeinspecifieke normen en beoordelingscriteria gehanteerd. Leerkrachten staan voor de uitdaging om deze assessment- en beoordelingspraktijken te integreren in spelen. De onderzoekers hebben gezocht naar een raamwerk om de verbinding te maken tussen domeinspecifieke leer- en ontwikkelingsdoelen en assessment en beoordeling in een omgeving van spelend leren.
Pyle en collega’s stellen dat in de Verenigde Staten in het hedendaagse onderwijs in de kleuterschool (in Nederland groep 2) steeds meer de nadruk gelegd wordt op beheersing van de domeinspecifieke standaarden naast de traditionele ontwikkelingsleerdoelen. Domeinspecifieke standaarden (bijv. beginnende geletterdheid en rekenvaardigheid) worden, zo stellen zij, centraal gesteld om kinderen voor te bereiden op het basisonderwijs, groep 3. Tegelijkertijd moeten de leerkrachten van de kindergarten de ontwikkelingsleerdoelen met betrekking tot de overgang van kinderen van huis naar een klaslokaal met leeftijdsgenoten en de sociale, emotionele en zelfregulerende ontwikkeling van kinderen vaststellen.
Assessment van leren is in de Verenigde Staten van oudsher een centraal onderdeel van het leren in de kindergarten, in Nederland groep 2, en vindt over het algemeen twee of drie keer per jaar plaats met behulp van gestandaardiseerde instrumenten. Dit type van assessment is gericht op het screenen van het leren, het monitoren van de voortgang en het afzetten van de resultaten tegen de leer- en ontwikkelingsdoelen, de prestaties van leerlingen, assessment of learning). Assessment for learning wordt gebruikt om informatie te verzamelen over het leren van de leerling. Aan de hand van feedback wordt de leerling ondersteund bij het leren en wordt de onderwijspraktijk beter afgestemd op de leerling. Assessment as learning in de dagelijkse praktijk van de kindergarten is volgens de onderzoekers speciaal bedoeld om het leren van kinderen in het moment te verbeteren tijdens spelen. Dan is assessment volgens de auteurs bedoeld om het leren zichtbaar te maken (d.w.z. opmerken en benoemen) door (a) leerdoelen te bepalen, (b) het monitoren van het leren, en (c) het geven van feedback om de kloof te dichten tussen het leren op dat moment en de doelen. Voor assessment in de dagelijkse praktijk van de kindergarten worden in de literatuur vier prioriteiten genoemd. Assessment, het monitoren of volgen van het leerproces van leerlingen
moet een continu proces zijn in klas,
moet gebruik maken van meerdere bronnen zoals observatie, toets en gesprekken en geschikt zijn voor alle kinderen ongeacht cultuur, afkomst, etc.,
geeft inzicht in de manier waarop kinderen domeinspecifieke - en ontwikkelingsdoelen leren
is een kindgerichte en ontwikkelingsgerichte manieren van werken.
Onderzoek toont aan dat begeleid spelen de optimale context kan zijn om het vroege leren van kinderen te bevorderen. Jonge kinderen tonen dan hun hoogste niveaus van betrokkenheid en vaardigheid. Onderzoekers en leerkrachten zijn de potentiële educatieve waarde van spel gaan onderstrepen, vooral wanneer leerkrachten domeinspecifie leren in spel inbedden of uitbreiden om het domeinspecifieke leren op een ontwikkelingsgerichte manier te bevorderen. Zo bleken kleuters die deelnamen aan een op spel gebaseerd kleuterprogramma waarin het vertellen en spelen van verhalen door de leerkracht centraal stond, significant meer vooruitgang te boeken op het gebied van mondelinge taal, sociale vaardigheden en ontluikende geletterdheid dan kleuters die deelnamen aan gewone klaslokalen. In plaats van spel te zien als een of of keuze - leerkracht of kind gestuurd - is spelend leren onlangs door een aantal onderzoekers opgevat als iets dat op een continuüm ligt. Dit continuüm varieert van kindgericht spel zonder inmenging van volwassenen aan de ene kant tot actief door leerkrachten gestuurd spel aan de andere kant, met daartussenin spelvormen die zowel kind- als leerkrachtgericht zijn. Het is daarom belangrijk dat leerkrachten informatie tijdens het spelen van de kinderen verzamelen zodat zij hen optimaal kunnen ondersteunen op die plek waar de kinderen laten zien dat zij het beste kunnen leren. De sterke punten en ontwikkelingsbehoeften van jonge kinderen kunnen zo worden vastgelegd. Assessment wordt dan een middel om richting te geven aan het handelen van de leerkracht in relatie tot ontwikkelings- en domeinspecifieke leerdoelen. Kijkend naar de dagelijkse praktijk geven leerkrachten van de kindergarten aan dat het verzamelen van informatie over het algemeen pas na het spelen en niet tijdens het spelen gebeurt. Hierdoor worden mogelijkheden om het spel te verdiepen en te verbreden gemist. En leerkrachten noemen dat als zij bijvoorbeeld video-opnames tijdens het spel maken, het toch erg ingewikkeld is om hier relevante informatie uit te halen om het leren te begeleiden. Assessment van domeinspecifieke en onwikkelingsleerdoelen tijdens spel wordt dan ook als complex ervaren.
Pyle en collega’s hebben een raamwerk ontwikkeld dat uitgaat van de veronderstelling dat de leerkrachten van de kindergarten, als zij informatie gaan verzamelen, eerst bepalen
over welke leerdoelen (domeinspecifiek, ontwikkeling of beide) informatie verzameld wordt,
tijdens welk type spel (geleid, begeleid of vrij) deze verzameld wordt en
welk type assessment zij gaan gebruiken.
De informatie over domeinspecifieke leerdoelen wordt volgens het raamwerk verzameld tijdens leerkracht-gestuurd spel; het assessment vindt plaats door het kind uit het spel halen en gebruik te maken van het voorgeschreven domeinspecifieke assessment (withdrawal assessment). Om informatie over ontwikkelingsleerdoelen te verzamelen wordt in het raamwerk het leerkracht-begeleide spel centraal gesteld, om zo verdieping en verbreding van het spel te ondersteunen. Leerkracht en kind zijn beide actief betrokken. Het assessment wordt ondersteund met foto’s en aantekeningen (embedded assessment). Tot slot wordt in het raamwerk aangegeven dat als informatie verzameld wordt over ontwikkelingsdoelen, domeinspecifieke leerdoelen, of beide, dit ook gebeurt tijdens het vrije spel aan de hand van observatie. De leerkracht speelt niet mee, het spel is kindgestuurd; video-opnames, foto’s aantekeningen worden gemaakt terwijl de kinderen spelen (observational assessment).
De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat kindergartenleerkrachten uit deze onderzoeksgroep het hiervoor genoemde theoretische raamwerk, de verbinding tussen leerdoelen, het type spel en het type assessment (withdrawal, embedded en observational) toch net iets anders hebben gebruikt. Het assessment van
de domeinspecifieke leerdoelen wordt vormgegeven aan de hand leerkracht gestuurd, leerkrachtgeleid en vrij spel. De informatie wordt tijdens het leerkracht gestuurde en het leerkrachtgeleide spel verzameld aan de hand van het meespelen om zo hun handelen direct te kunnen afstemmen op de leerbehoeftes van de kinderen en om informatie verzamelen; oftewel embedded assessment in tegenstelling tot in het raamwerk genoemde withdrawal assessment.
de domeinspecifieke leerdoelen wordt tijdens het vrije spel gedaan aan de hand van het voorgeschreven domeinspecifieke assessment; het kind wordt uit de groep gehaald; oftewel withdrawal assessment in tegenstelling tot in het raamwerk genoemde observational assessment.
de ontwikkelingsleerdoelen wordt door deze groep leerkrachten tijdens het vrije spel gedaan en vindt plaats aan de hand van observational assessment en embedded assessment.
Pyle en collega’s sluiten het artikel af met de vraag op welke manier het raamwerk in de praktijk een werkleidraad voor leerkrachten kan zijn om verschillende soorten spel en beoordeling in hun klas in te zetten. Het biedt een kader voor observatie, planning en feedback van leerkrachten bij het bespreken en integreren van assessment aan de hand van spel. En zij noemen dat dit onderzoek ook gebruikt kan worden ter ondersteuning van de professionele ontwikkeling van leerkrachten.