Cortisolpatronen van kinderen en de kwaliteit van de vroege leeromgeving
Uitgewerkt door: Ineke Oenema-Mostert
Het doel van deze studie was om de invloed van de vroege ontwikkel- en leeromgeving op het cortisolniveau van kinderen te onderzoeken. Cortisol is een hormoon dat het brein en het lichaam helpt om te gaan met negatieve situaties. De veronderstelling daarbij was dat stressoren in omgeving de in ontwikkeling zijnde stressregulerende systemen van kinderen zouden kunnen belasten. Bij 146 5-jarigen werden op vijf verschillende tijdstippen gedurende één dag speekselmonsters afgenomen. Een aantal kinderen had een cortisolpatroon dat duidde op duidelijk atypische activiteit van het systeem dat het vrijkomen van cortisol reguleert. Deze kinderen waren overgevoelig voor de effecten van de kwaliteit van leeromgeving, zoals organisatie van de materialen en het consequent gebruik van regels. Deze factoren zijn in verband gebracht met afwijkende cortisolpatronen en verhoogde cortisolniveaus.
Een belangrijk aandachtspunt in de voorschoolse educatie is het zodanig inrichten van de ontwikkel- en leeromgeving dat deze optimale kansen voor ontwikkeling biedt. De auteurs geven aan dat een groeiend aantal studies heeft aangetoond dat de ontwikkeling van de hersenen sterk afhangt van de interactie met beschermende anderen. Al bij heel jonge kinderen kan de omgeving op verschillende manieren stressverhogend werken. Van kinderen wordt verwacht dat zij hun gedrag in verschillende situaties reguleren, in de omgang met andere kinderen en met volwassenen, in het maken van keuzes en in het aanpassen van de eigen behoeftes aan de dagelijkse routines in die andere omgeving.
Wanneer kinderen functioneren in de zone van naaste ontwikkeling, zijn ze nieuwsgierig, willen zij ontdekken en nieuwe ervaringen opdoen. De mens is echter gebouwd met een neurobiologisch systeem dat alert is op bedreigingen en angst-signalerende stimuli, waaronder nieuwigheid. Deze stimuli verhogen de alertheid en bereiden het lichaam voor op actie. Verhoogde alertheid is een fysiologische verandering en wordt ervaren als een verschuiving naar negatieve emoties en belasting. Met andere woorden, het brein en het lichaam bevindt zich in een toestand van verhoogde stress. Getimede en adequate reacties op uitingen van kinderen die wijzen op fysiologische verandering vergroten het vermogen van het kind om nieuwigheden te benaderen, te verdragen en op te nemen. De regulatie van emoties is niet alleen een voorwaarde voor een optimale sociale ontwikkeling, maar ook voor de ontwikkeling van motorische functies, perceptie, taal, aandacht en geheugen. Hoewel nieuwe ervaringen de ontwikkeling van sociale en cognitieve vaardigheden kunnen versnellen, kunnen zij ook een belasting vormen voor emotionele middelen en aanpassingsvermogen. Hierdoor het stressgevoelige fysiologische systeem dat het vrijkomen van cortisol reguleert, geactiveerd. Om effectief te zijn, moet de cortisolrespons snel op gang komen en snel eindigen zodra de dreiging voorbij is. Van cortisol is bekend dat het wijdverbreide ontwikkelingseffecten heeft op lichaams- en hersenfuncties. Het vermogen om een optimaal cortisolniveau te handhaven is een essentiële voorwaarde voor een optimale ontwikkeling.
De onderzoeksgroep is samengesteld uit 146 kinderen 5,1 jaar). Cortisol is gedurende één dag op vijf tijdstippen aan de hand van speekselmonsters gemeten. De kwaliteit van de leeromgeving is geëvalueerd met de Learning Environment Assessment ( zoals de organisatie van materialen en het consequent gebruiken van regels), gericht op indicatoren van psychologische, fysiologische en sociale veiligheid.
Voor de meeste kinderen in dit onderzoek geldt dat zij een redelijk evenwichtig en voorspelbaar cortisolpatroon laten zien: in de ochtend hoog en gedurende de dag steeds lager. De studie toont aan dat hoe hoger de kwaliteit van de dagopvang is, hoe lager de cortisolwaarden van de kinderen overdag zijn. Kinderen met lage cortisolwaarden vertoonden veel minder ‘vlucht of vechtgedrag’. De resultaten geven ook aan dat de cortisolactiviteit van sommige kinderen gevoeliger is voor de context. Samen met eerdere studies benadrukt deze studie dat de kwaliteit van de dagopvang een cruciale rol speelt in de ervaringen. Opvallend is dat de kinderen met aanwijzingen voor een dysfunctionele cortisolpatroon in deze studie bijzonder gevoelig lijken te zijn voor de context. Vroege identificatie van deze kinderen en het aanpassen van de omgeving met meer oog voor de behoeftes van deze kinderen is noodzakelijk. Kwaliteitsverbetering kan zo positieve effecten hebben op stressregulatie en ontwikkeling van jonge kinderen.