Documentatie bij thema 2, Het jonge kind als deel van de groep - aandachtsgebied: relaties tussen kinderen
Er zijn zes thema’s die van belang zijn voor voorschoolse educatie en de groepen 1, 2 en 3. We zetten de verdiepende kennis voor je op een rijtje. Hieronder vind je de informatie over relaties tussen kinderen.
Voor het gevoel van belonging bij kinderen is het van belang dat professionals de diversiteit in hun groep waarderen en benutten. Het gaat om het realiseren van een hoge emotionele kwaliteit. Dat betreft onder meer het sensitief reageren van professionals op signalen van kinderen en een positieve sfeer in de groep.
Een veilige en voorspelbare omgeving met duidelijke regels draagt bij aan een positief klimaat op de groep. Groepsmanagement is daarom belangrijk, met heldere positief geformuleerde regels en positieve interacties en communicatie die teambreed wordt ingezet. De professional dient een balans te vinden tussen enerzijds het ondersteunen van de eigenheid van ieder kind en anderzijds het toewerken naar aanpassing op de groep (en in ruimere zin aan heersende normen en waarden).
De beperkte zelfregulatie van jonge kinderen en in het bijzonder van jonge risicokinderen stelt de professional voor een dubbele opdracht: kinderen via co-regulatie begeleiden naar zelfregulatie en daarbij ook eigen gedrag en negatieve emoties voortvloeiend uit de beperkte zelfregulatie van de kinderen reguleren (zie ook thema 1). In de groep op een ondersteunende wijze grenzen stellen is een belangrijk element.
Hieronder vind je het thema verder uitgewerkt als PDF. Ook vind je een formulier om te gebruiken bij de intake. Daarna vind je onze lees-, kijk- en luistertips. Onderaan vind je de literatuurlijst die is gebruikt bij dit thema.
Voor het thema het jonge kind als deel van de groep, raden we je de volgende aanvullende informatie aan om te gebruiken ter verdieping van je kennis en begrip.
Een korte introductie op het begrip belonging en een aantal tips om het gevoel van belonging voor de kinderen te versterken zijn te vinden op Kleutergewijs, in de blog Horen alle kinderen in je klas er écht bij? 6 tips voor meer ‘sense of belonging’. https://kleutergewijs.wordpress.com/?s=belonging
Aandachtsgebied: relaties tussen kinderen
Voorbeelden voor trainingsdoeleinden
Voor het aandachtsgebied Relaties tussen kinderen is de interactievaardigheid Begeleiden van interacties tussen kinderen van Riksen-Walraven van belang. Strik & Schoemaker (2018) hebben deze vaardigheid in hun boek Interactievaardigheden uitgewerkt als ‘begeleiden van onderlinge interacties’ (p. 239-289). Het boek bevat uitleg, richtlijnen, video-voorbeelden bij alle vaardigheden (via een link in het boek), opdrachten en een kijkwijzer. Vrijwel alle doelen die bij dit thema zijn vermeld, komen in dit hoofdstuk aan bod. Het verdient aanbeveling om specifieke vaardigheden van de kijkwijzer te kiezen als leerdoel en via video-interactie te werken aan versterking daarvan. Hierna volgen nog enkele andere tips die bij een specifiek doel aansluiten.
Groepsdynamiek en een positief groepsklimaat
Lees meer over groepsdynamiek: https://expertisecentrumkinderopvang.nl/onderwerpen/groepsdynamica
Hoofdstuk 6 Groepsdynamiek en het leren van waarden en normen. Uit het boek Speels, liefdevol en vakkundig van Elly Singer & Dorian de Haan (2013), SWP.
Ontwikkeling van sociale relaties met leeftijdsgenoten
Lees hier meer over:
Lees hoofdstuk 5 Samenspelen en leren in een groep uit: Singer, E. & De Haan, D. (2013). Speels, liefdevol en vakkundig. SWP.
https://expertisecentrumkinderopvang.nl/blog/02-23-vriendschap-bij-jonge-kinderen
TIP: In ontwikkelingsvolgmodellen is de sociaal-emotionele ontwikkeling per kind in kaart te brengen, en kan vaak ook op groepsniveau bekeken worden welke ontwikkelingen aandacht behoeven. Wissel uit in het team hoe deze ontwikkelingen van kinderen ondersteund kunnen worden. Bekijk samen met het team of er verschillen zijn tussen de groepen en wissel met elkaar uit over versteviging van een positieve groepscultuur binnen de school.
Het SLO heeft aanbodsdoelen opgesteld rond de sociaal-emotionele ontwikkeling van jonge kinderen. De inhoudskaarten bieden suggesties aan professionals voor ervaringen die relevant zijn voor kinderen tijdens de pre-fase (voorschool) en de tijdens fase 1 (groep 1-3). Let op: aanbodsdoelen zijn niet hetzelfde als leerdoelen. De doelen geven volgens het SLO ‘een richting waarin kinderen onderwerpen verkennen en ermee leren omgaan.’
Hier vind je de SLO-inhoudskaart PO sociaal-emotioneel pre-fase (PDF)
En hier staat de SLO-inhoudskaart PO sociaal-emotioneel fase 1 (PDF)
Een wij-gevoel en positieve groep
Op de website proeftuintjes.nl zijn werkvormen te vinden die de professional kan inzetten om bij te dragen aan een positief groepsgevoel https://www.proeftuintjes.nl/werkvormen
Een positieve omgang met ouders
Bij thema 5 worden al veel voorbeelden gegeven over een positieve omgang met ouders. Hieronder nog enkele voorbeelden vanuit Vlaanderen.
Op onderstaande site is een video te bekijken (38 min) waarin een leerkracht in een groep kleuters in Vlaanderen open vertelt en laat zien hoe zij een positieve omgang met ouders tot stand brengt. De leerkracht gaat in gesprek met twee experts. Hoe bouw je een rijke relatie op met ouders? – Klasse
De onderstaande tekst en website geven 12 sleutels die bijdragen aan een warm partnerschap met ouders.
12 sleutels - WARM PARTNERSCHAP MET OUDERS (gepubliceerd op weebly.com)
Onderlinge interacties faciliteren en stimuleren
Op de site https://expertisecentrumkinderopvang.nl/onderwerpen/onderlinge-interacties zijn veel praktische tips te vinden om onderlinge interacties te faciliteren en stimuleren. Bij de tools is ook een kijkwijzer te vinden rond dit onderwerp en uitleg waarom snelle een-op-eencontacten met kinderen vermeden moeten worden. In het volgende videofragment worden ook enkele tips gegeven om via activiteiten te zorgen dat kinderen samen spelen of werken: https://vimeo.com/791899011 (video laadt in nieuw tabblad).
Bekijk ook concrete tips en voorbeeldfilmpjes met kijkvragen over hoe je kinderen op elkaar kunt betrekken in de context van spel:
https://www.taal-in-spel.nl/Kernelementen/kernelement2: Schep spelsituaties waarin kinderen taal nodig hebben, met jou en met elkaar. De PM’er begeleidt kinderen om voor het spelen samen een plannetje te maken. Daarmee ondersteunt ze zowel de zelfregulering van de kinderen als sociale omgangvormen en samenspel.
https://www.taal-in-spel.nl/Kernelementen/Kernelement6: Betrek kinderen op elkaar. In een voorbeeldfilmpje is te zien hoe de leerkracht kinderen met elkaar verbindt in het spel. Ook zijn er verdere tips te vinden hoe je kinderen kunt verbinden aan spel van anderen en hoe je de interactie tussen kinderen kunt bevorderen, zonder zelf de beurt over te nemen van kinderen.
Ondersteuning van positieve sociale relaties tussen kinderen
Om grip te krijgen op de onderlinge verhoudingen in de groep, kan een sociogram gemaakt worden. Dit is een schematische weergave van relaties tussen kinderen in de groep. Wie speelt graag met wie, en met wie wordt niet graag gespeeld? Bij jonge kinderen is het lastiger om een sociogram te maken, omdat voorkeuren en vriendschappen nog sneller veranderen en omdat kinderen niet altijd (betrouwbaar) antwoord kunnen geven op vragen die gesteld worden. Het is dus vooral door observatie dat de professional een sociogram kan opstellen. In Hoofdstuk 6 van het boek Speels, liefdevol en vakkundig geven Elly Singer en Dorian de Haan voorbeelden en uitleg bij sociogrammen voor jonge kinderen. Op de volgende site is algemene informatie te vinden over een sociogram: https://wij-leren.nl/sociogram-tips.php
Om structureel aandacht te besteden aan positieve sociale relaties in de groep, kan gebruik gemaakt worden van een antipestprogramma. Er zijn meerdere programma’s voor kinderen vanaf 4 jaar die bewezen effectief zijn, zoals KiVa, Kanjertraining en de Vreedzame school. Het is aan te raden om in de hele school met hetzelfde programma te werken. Kijk op https://www.nji.nl/pesten/antipestprogrammas voor beschrijvingen per programma.
Ondersteuning bij conflicten tussen kinderen
In deze blog wordt een voorbeeld uitgewerkt met foto’s van een botsing in een klein groepje kinderen. Het fragment kan dienen om gesprek op gang te brengen over wel of niet ingrijpen als professional. https://kleutergewijs.wordpress.com/2022/11/23/ik-jij-wij-de-kracht-van-peer-relaties-in-de-kleuterklas/
Lees ook het artikel Jonge kinderen in conflict van Dorian de Haan en Elly Singer (2006) in HJK 33 (10), 348-351.
Kijk ook bij de tips van thema 1, doel 8, regulering van stress en emoties.
Praktische leestips:
Luitjes, M. & De Zeeuw-Jans, I. (2023) Ontwikkeling in de groep. Groepsdynamica bij kinderen en jongeren. 3e herz. druk. Coutinho.
Van der Wilt, F., Rave, M., Van der Veen, C. (2018). Omgaan met sociale processen. Ervaringen uit de praktijk. HJK 45 (8), 23-25.
Singer, E. & de Haan, D. (2006). Kijken, kijken, kijken – Over samenspelen, botsen en verzoenen bij jonge kinderen. Amsterdam: Uitgeverij SWP.